Streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering

Binnen het bodemsaneringsbeleid wordt gewerkt met interventiewaarden bodemsanering, indicatieve niveaus voor ernstige verontreiniging en streefwaarden. Hieronder wordt ingegaan op deze drie typen normen. Als uitgangspunt voor het stellen van normen in het gehele milieubeleid, geldt dat een risicobenadering wordt toegepast. Dit is vastgelegd in ‘Omgaan met risico’s. De risicobenadering in het milieubeleid’ (Ministerie van VROM, Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 21 137, nummer 5).

De interventiewaarden en bijbehorende streefwaarden bodem/sediment en grondwater zijn opgenomen in tabel 1. De indicatieve niveaus voor ernstige bodemverontreiniging en bijbehorende streefwaarden bodem/sediment en grondwater zijn opgenomen in tabel 2. De interventiewaarden, indicatieve niveaus en streefwaarden voor bodem/sediment voor metalen zijn afhankelijk van het organisch stofgehalte en het lutumgehalte. De waarden voor organische stoffen zijn afhankelijk van het organisch stofgehalte. De waarden opgenomen in tabel 1 en 2 zijn gegeven voor een standaardbodem met 10% organische stof en 25% lutum. Bij de aanvullende opmerkingen bij tabel 1 en 2 is beschreven hoe de waarden kunnen worden omgerekend voor de te beoordelen bodem. De bodemtypecorrectie voor de interventiewaarde voor PAK (som 10) voor bodems met een organisch stofgehalte tot 10% en voor bodems met een organisch stofgehalte vanaf 30% wordt niet toegepast.

De interventiewaarden bodemsanering geven aan wanneer de functionele eigenschappen die de bodem heeft voor mens, dier en plant ernstig zijn verminderd of dreigen te worden verminderd. Ze zijn representatief voor het verontreinigingsniveau waarboven sprake is van een geval van ernstige (bodem)verontreiniging.

De interventiewaarden bodemsanering zijn gebaseerd op uitgebreide RIVM-studies (rapportnummers 725201001 tot en met 725201008, rapportnummers 715810004, 715810008 tot en met 715810010, rappportnummers 711701003 tot en met 711701005) naar zowel humaan- als ecotoxicologische effecten van bodemverontreinigende stoffen.

Humaantoxicologische effecten zijn gekwantificeerd in de vorm van die gehalten in de bodem waarbij overschrijding van het zogenaamde humane Maximaal Toelaatbare Risiconiveau (MTR) kan plaatsvinden. Voor niet-carcinogene stoffen komt dit overeen met de ‘Tolerable Daily Intake (TDI)’. Voor carcinogene stoffen is dit gebaseerd op een extra kans voor een tumorincidentie van 10^-4 bij levenslange blootstelling. Hierbij is aangenomen dat alle blootstellingsroutes operationeel zijn.

Ecotoxicologische effecten zijn gekwantificeerd in de vorm van die gehalten in de bodem waarbij 50% van de (potentieel) aanwezige soorten en processen negatieve effecten kan ondervinden. De uiteindelijke interventiewaarden bodem/sediment zijn gebaseerd op een integratie van de humaan- en ecotoxicologische effecten. Hierbij geven in principe de meest kritische effecten de doorslag.

De interventiewaarden voor grondwater zijn niet gebaseerd op een separate risico-evaluatie ten aanzien van de aanwezigheid van verontreinigende stoffen in het grondwater, maar zijn afgeleid van de waarden voor bodem/sediment.

De in deze circulaire vastgestelde interventiewaarden wijken voor sommige stoffen af van de door het RIVM voorgestelde waarden. Hiervoor kunnen meerdere redenen zijn. Het TCB advies kan geleid hebben tot aanpassing van de RIVM-voorstellen, maar ook kunnen tijdens de beleidsmatige discussie nieuwe gegevens beschikbaar gekomen zijn of aanvullende overwegingen een rol hebben gespeeld.

Interventiewaarden zijn gerelateerd aan een ruimtelijke schaal. Om van een overschrijding van de waarden, en dus van een geval van ernstige verontreiniging te spreken, dient voor ten minste één stof de gemiddelde concentratie van minimaal 25 m³ bodemvolume in het geval van grond-of sedimentverontreiniging, of 100 m³ poriënverzadigd bodemvolume in het geval van een grondwaterverontreiniging hoger te zijn dan de interventiewaarde. In de protocollen voor het oriënterend en nader onderzoek is aangegeven op welke wijze getoetst moet worden. Indien een van de protocollen afwijkende bemonstering is of wordt uitgevoerd, dient de uitvoerder zelf te bepalen en adequaat te motiveren hoe aan het 25m³ of 100 m³ criterium is getoetst.

Er bestaat in specifieke gevallen een kans dat bij gehalten in de bodem onder de interventiewaarden toch geldt dat de functionele eigenschappen die de bodem heeft voor mens, plant of dier ernstig zijn verminderd of dreigen te worden verminderd en gesproken moet worden van een geval van ernstige verontreiniging. Hieronder zijn een paar voorbeelden gegeven:

• ·

  Indien het bij puntbronnen van verontreiniging (bijvoorbeeld op basis van berekeningen) waarschijnlijk is dat bij het uitblijven van maatregelen op korte termijn (ten hoogste enkele maanden) bodemverontreiniging op genoemde schaal kan optreden, is eveneens sprake van ernstige verontreiniging.

• ·

  De mens kan via een groot aantal routes blootgesteld worden aan bodemverontreiniging. Bij de bepaling van de humane blootstelling ten behoeve van de afleiding van de interventiewaarden is er van uitgegaan dat alle blootstellingsroutes aanwezig zijn. Om de blootstelling te kunnen bepalen is van een soort ‘standaardgedragspatroon’ uitgegaan. De invulling van de meeste factoren heeft een beperkte invloed op de optredende blootstelling. Van enkele factoren, bodemingestie en de consumptie van op verontreinigde grond geteelde gewassen, is de invloed echter aanzienlijk. Indien voor deze factoren de standaard overschreden wordt kan dit tot blootstelling boven de humane MTR leiden, zonder dat de interventiewaarde wordt overschreden.

• ·

  Ook bij inhalatie van vluchtige verbindingen in kruipruimten en binnenlucht bestaat de mogelijkheid dat overschrijding van het humane MTR bij gehalten beneden de interventiewaarde zich voordoet.

Indien het vermoeden bestaat dat van een dergelijke situatie sprake is, is het aan te bevelen aanvullend onderzoek naar de daadwerkelijk optredende blootstelling te doen. Aanvullend onderzoek is noodzakelijk omdat nagegaan moet worden hoe groot de afwijking ten opzichte van de standaardblootstelling is en wat de gevolgen hiervan zijn. Hierbij dient gebruik gemaakt te worden van de ontwikkelde C-SOIL/SEDISOIL/VOLASOIL-modellen waarin de daadwerkelijk optredende consumptie/inhalatie ingevuld kan worden in plaats van de ‘standaard’. Vervolgens dient de daadwerkelijk optredende blootstelling vergeleken te worden met de humane MTR. Bij overschrijding is er sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging.

Voor een aantal stoffen hebben de voorstellen voor interventiewaarden van het RIVM niet geleid tot vastgestelde interventiewaarden. Voor deze stoffen zijn zogenaamde indicatieve niveaus voor ernstige verontreiniging aangegeven. Indicatieve niveaus zijn vastgesteld voor stoffen van de tweede, derde en vierde tranche van stoffen. Voor de eerste tranche van stoffen zijn geen indicatieve niveaus vastgesteld.

Er zijn twee redenen op basis waarvan besloten is indicatieve niveaus voor de tweede, derde en vierde tranche van stoffen aan te geven in plaats van interventiewaarden:

• 1.

  Er zijn geen gestandaardiseerde meet- en analysevoorschriften beschikbaar of binnenkort te verwachten. In bijlage B is een overzicht gegeven van de beschikbare meet- en analysevoorschriften. In principe zijn voor stoffen waarvoor geen meetvoorschriften voor bodem/sediment en grondwater zijn indicatieve niveaus gegeven.

• 2.

  De ecotoxicologische onderbouwing van de interventiewaarden is niet aanwezig of minimaal en in dit laatste geval lijkt het erop dat de ecotoxicologische effecten kritischer zijn dan de humaantoxicologische effecten. De TCB heeft in haar advies enkele criteria gegeven die gebruikt kunnen worden om te beoordelen of de ecotoxicologische onderbouwing voldoende is. Uitgaande van dit TCB advies zijn in deze circulaire de volgende criteria gebruikt om te beoordelen of een interventiewaarde kan worden vastgesteld:

  • ·

    er dienen minimaal 4 toxiciteitsgegevens beschikbaar te zijn voor minimaal twee taxonomische groepen;

  • ·

    voor metalen dienen alle gegevens betrekking te hebben op het compartiment bodem

  • ·

    voor organische stoffen mogen maximaal twee gegevens via evenwichtspartitie uit gegevens voor het compartiment water zijn afgeleid;

  • ·

    er dienen minimaal twee gegevens voor individuele soorten beschikbaar te zijn.

  Indien aan een of meerdere van deze criteria niet is voldaan en indien ecotoxicologische effecten kritischer zijn dan humaantoxicologische effecten, wordt volstaan met het vaststellen van een indicatief niveau voor ernstige verontreiniging. Dit is bijvoorbeeld het geval voor zilver en beryllium.

  De indicatieve niveaus hebben een grotere mate van onzekerheid dan de interventiewaarden. De status van de indicatieve niveaus is daarom niet gelijk aan de status van de interventiewaarden. Over- of onderschrijding van de indicatieve niveaus heeft derhalve niet direct consequenties voor wat betreft het nemen van een beslissing over de ernst van de verontreiniging door het bevoegd gezag. Het bevoegd gezag dient daarom naast de indicatieve niveaus ook andere overwegingen te betrekken bij de beslissing of er sprake is van ernstige verontreiniging. Hierbij kan gedacht worden aan:

  • 1.

    nagaan of er op basis van andere stoffen sprake is van ernstige verontreiniging en saneringsurgentie. Op verontreinigde locaties komen vaak meerdere stoffen tegelijk voor. Indien voor andere stoffen wel interventiewaarden zijn vastgesteld kan op basis van deze stoffen nagegaan worden of er sprake is van ernstige verontreiniging en saneringsurgentie. In zo’n geval is een risicoschatting voor de stoffen waarvoor slechts een indicatief niveau is aangeven minder relevant. Indien op basis van andere stoffen geen sprake blijkt te zijn van ernstige verontreiniging en saneringsurgentie, is een risicoschatting voor de stoffen waarvoor slechts een indicatief niveau is aangeven wel belangrijk.

  • 2.

    een ad-hoc bepaling van de actuele risico’s. Bij de bepaling van actuele risico’s ten behoeve van het vaststellen van de saneringsurgentie spelen naast toxicologische criteria ook ander locatiegebonden factoren een rol. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de blootstellingsmogelijkheden, het gebruik van de locatie of de oppervlaktes van de verontreiniging. Dergelijke factoren kunnen vaak goed bepaald worden waardoor het ondanks de onzekerheid met betrekking tot de indicatieve niveaus toch mogelijk is een redelijke schatting van de actuele risico’s uit te voeren. Het verdient aanbeveling hierbij gebruik te maken van bio-assays, omdat hiermee niet alleen de onzekerheden in de ecotoxicologische onderbouwing maar ook de onzekerheden ten gevolge van het ontbreken van gestandaardiseerde meet- en analysevoorschriften ontweken worden.

• 3.

  aanvullend onderzoek naar de risico’s van de stof. Er kunnen aanvullende toxiciteitsexperimenten uitgevoerd worden om betere schatting van de risico’s van de stof te kunnen maken

In 1994 is een eerste circulaire met interventiewaarden vastgesteld (Circulaire interventiewaarden bodemsanering; Stcrt. 1994, nr. 95). De hierin opgenomen stoffen worden aangeduid als de eerste tranche stoffen. Door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is voor de betreffende stoffen een ecotoxicologische en een humaantoxicologische risico-evaluatie uitgevoerd. Op basis hiervan zijn interventiewaarden voor grond/sediment en voor grondwater per circulaire vastgesteld. Bij de eerste tranche is nog geen onderscheid gemaakt tussen interventiewaarden en indicatieve niveaus voor ernstige verontreiniging.

Sinds 1991 zijn door provincies, gemeenten, milieuinspecties en adviesbureaus stoffen aangemeld, die in de bodem zijn aangetroffen, maar geen onderdeel uitmaken van de interventiewaardenlijst uit 1994. Voor een aantal van deze stoffen heeft het RIVM per tranche van stoffen risico-evaluaties uitgevoerd en voorstellen gedaan voor interventiewaarden. De risico-evaluaties zijn op vergelijkbare wijze uitgevoerd als voor de eerste tranche stoffen uit 1994. De Technische Commissie Bodembescherming (TCB) heeft advies uitgebracht over de voorstellen van het RIVM. Op basis van de voorstellen van het RIVM en het advies hierover van de TCB heeft de werkgroep Urgentie en Interventiewaarden (UI) van de Stuurgroep Bodem (StuBo) een voorstel voor interventiewaarden en indicatieve niveaus voor ernstige verontreiniging gedaan. Voor de tweede en derde tranche stoffen is een circulaire gepubliceerd in 1997 (Stcrt. 1997, nr. 169). Voor de vierde tranche stoffen zijn de waarden vastgelegd in voorliggende circulaire.

In de toekomst zullen nieuwe tranches van stoffen deze procedure doorlopen. In bijlage deel D wordt nader ingegaan op de keuze van stoffen voor toekomstige interventiewaarden.

De streefwaarden geven het niveau aan waarbij sprake is van een duurzame bodemkwaliteit. Vertaald naar het curatieve beleid betekent dit, dat streefwaarden het niveau aangeven dat bereikt moet worden, om de functionele eigenschappen die de bodem voor mens, dier of plant heeft, volledig te herstellen. Hiernaast geven de streefwaarden aan wat het ijkpunt is voor de milieukwaliteit op de lange termijn, uitgaande van Verwaarloosbare Risico’s voor het ecosysteem.

De streefwaarden zijn afgeleid binnen het project Integrale Normstelling Stoffen (INS) en zijn in december 1997 gepubliceerd (Ministerie van VROM, Integrale Normstelling Stoffen, Milieukwaliteitsnormen bodem, water, lucht, 1997). Met enkele uitzonderingen zijn de INS-streefwaarden in deze circulaire overgenomen. De INS-streefwaarden zijn zoveel mogelijk risico-onderbouwd en gelden voor individuele stoffen. In de 4e Nota Waterhuishouding zijn dezelfde streefwaarden bodem/sediment opgenomen als in voorliggende circulaire, die van toepassing zijn voor het bodemsaneringsbeleid.

Asbest is een bekend voorbeeld van een stof die bij onderzoek naar bodemverontreiniging of bij bodemsanering regelmatig wordt aangetroffen, maar waarvoor in voorliggende circulaire geen normen zijn opgenomen. Ook zijn er veel stoffen die slechts incidenteel in bodems worden aangetroffen en waarvoor ook geen normen in deze circulaire staan vermeld. Dergelijke stoffen worden aangeduid als ‘niet-genormeerde stoffen’. Benadrukt wordt dat ook bij het aantreffen van niet-genormeerde stoffen, er sprake kan zijn van een geval van verontreiniging dat ernstig en/of urgent is.

Indien niet-genormeerde stoffen worden aangetroffen en men wil beoordelen of er sprake is van een geval van verontreiniging of men wil een beschikking over de ernst en urgentie van het geval van verontreiniging afgeven, dan kan dit niet worden onderbouwd met een verwijzing naar de streefwaarden, interventiewaarden of indicatieve niveaus voor ernstige verontreiniging in deze circulaire. Voorliggende bijlage geeft een richtlijn die bij het aantreffen van niet-genormeerde stoffen kan worden gevolgd.

Voorliggende richtlijn heeft betrekking op (water)bodem en (water)bodemverontreiniging. Het omgaan met niet-genormeerde stoffen is echter niet alleen aan de orde als het gaat om bodemverontreiniging, maar ook als het gaat om eventueel hergebruik van een partij grond. Bij de beoordeling in het kader van het Bouwstoffenbesluit, van een partij grond die mogelijk is verontreinigd met een niet-genormeerde stof, kan de beschreven werkwijze als handvat worden gebruikt.

Voordat de richtlijn wordt toegepast moet, net als bij de genormeerde stoffen, eerst worden vastgesteld of de beoordeling van het geval van verontreiniging valt binnen het toepassingsgebied van voorliggende circulaire. Dit toepassingsgebied is in de hoofdtekst van de circulaire afgebakend in de paragraaf ‘Toepassingsgebied circulaire, zorgplicht’.

Het ontbreken van een streefwaarde betekent dat er geen duidelijke grens is, waarboven wordt gesproken van de aanwezigheid van een geval van verontreiniging.

Bij het ontbreken van een streefwaarde voor bodem/sediment zijn er de volgende mogelijkheden:

• ·

  in de INS-notitie zijn voor meer stoffen streefwaarden afgeleid dan er in voorliggende circulaire beleidsmatig zijn vastgesteld.

• ·

  voor van nature voorkomende stoffen kan worden besloten de lokale natuurlijke achtergrondconcentratie van die stof vast te stellen en deze als streefwaarde te gebruiken. Overschrijding van deze achtergrondconcentratie houdt in dat sprake is van een geval van verontreiniging. Voor het bepalen van de natuurlijke achtergrondconcentratie kan gebruik worden gemaakt van de basisprincipes uit de ‘Handreiking achtergrondgehalten’ (Begeleidingscommissie Actief Bodembeheer, september 1998, TNO-MEP-R 98/283) en van de basisprincipes uit de ‘Richtlijn Opstellen en toepassen bodemkwaliteitskaarten in het kader van de Vrijstellingsregeling Grondverzet’ (binnenkort te verschijnen, Ministerie van VROM);

• ·

  indien een stof niet van nature in de bodem aanwezig is en in de INS-notitie geen streefwaarde is opgenomen, kan de bepalingsgrens als streefwaarde worden gebruikt. De bepalingsgrens is te vinden in DOMINO van het NNI. Indien de stof wordt aangetroffen is er sprake van een geval van verontreiniging.

Voor ontbrekende streefwaarden in grondwater kan de volgende aanpak worden gevolgd:

• ·

  ook voor grondwater kan de INS-notitie worden geraadpleegd, waarin voor meer stoffen streefwaarden grondwater zijn opgenomen dan er in voorliggende circulaire beleidsmatig zijn vastgesteld;

• ·

  voor stoffen die van nature in het grondwater voorkomen, wordt in principe de lokale natuurlijke achtergrondconcentratie als streefwaarde gehanteerd. Net als voor de metalen waar wel streefwaarden zijn opgenomen in deze circulaire wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen het diep en ondiep grondwater. Informatie over natuurlijke achtergrondconcentraties kan worden verkregen uit door het RIVM gepubliceerde gegevens uit het Landelijk Meetnet Grondwaterkwaliteit (bijvoorbeeld RIVM-rapport ‘Achtergrondconcentraties van 17 sporenmetalen in het grondwater in Nederland’, Rapportnummer 711701 017) en uit de Provinciale Meetnetten Grondwaterkwaliteit. Indien deze bronnen geen informatie opleveren, kan worden besloten op basis van metingen in de omgeving het lokale van nature aanwezige achtergrondgehalte vast te stellen;

• ·

  voor stoffen die niet van nature in het grondwater voorkomen en waarvoor in de INS-notitie geen normen zijn opgenomen, wordt de bepalingsgrens als streefwaarde gehanteerd. De bepalingsgrens is te vinden in DOMINO van het NNI.

Het hanteren van de bepalingsgrens als streefwaarde heeft niet de voorkeur, omdat als uitgangspunt voor het stellen van normen in het milieubeleid een risicobenadering wordt toegepast. Voor niet-genormeerde stoffen ontbreekt echter een volledige risico-evaluatie en kunnen de humane risico’s ook niet op basis van een interventiewaarde/indicatief niveau voor ernstige verontreiniging worden ingeschat. De bepalingsgrens wordt derhalve gehanteerd omdat er geen beter alternatief beschikbaar is.

Indien de saneringsregeling Wbb dan wel de ongewone voorvallenregeling van toepassing is, kan een geval van verontreiniging met een stof waarvoor geen interventiewaarde of indicatief niveau voor ernstige verontreiniging beschikbaar is, primair worden beoordeeld door onderstaande stappen te doorlopen:

• 1.

  Beoordelen op basis van andere aanwezige stoffen waarvoor wel een interventiewaarde bestaat. Veelal worden in een geval van verontreiniging meerdere stoffen aangetroffen, zodat de beslissing over de ernst van het geval van verontreiniging zelden op slechts één stof is gebaseerd. Daardoor hoeft de sanering van een locatie doorgaans niet te stagneren, vanwege het ontbreken van interventiewaarden voor één of zelfs meerdere stoffen.

• 2.

  Beoordelen van risico’s op basis van voor andere gevallen van verontreiniging voorgestelde Ad hoc ECOTOX EBVC, Ad hoc HUMTOX EBVC, Ad hoc interventiewaarde voor bodem/sediment en/of Ad hoc interventiewaarde voor grondwater. De beschikbare ad hoc waarden en een toelichting op de genoemde begrippen, alsmede kanttekeningen bij het gebruik van de betreffende waarden, worden gegeven in de volgende paragraaf.

• 3.

  Beoordelen van risico’s met behulp van andere normen uit bijvoorbeeld het waterkwaliteitsbeheer, de meststoffenwetgeving of andere landbouwnormen (onder andere normen uit de Vierde Nota waterhuishouding, Regeringsbeslissing (NW4, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, december 1998), het project Integrale Normstelling Stoffen (Ministerie van VROM, Directoraat Generaal Milieubeheer, december 1997) , de LAC-signaalwaarden (Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, december 1991; deze worden momenteel herzien); zie ook Stoffen en Normen, Overzicht van belangrijke stoffen en normen in het milieubeleid, Ministerie van VROM, Directoraat Generaal Milieubeheer, Samson H.D. Tjeenk Willink, 1999).

Beoordeling uitsluitend op basis van fysisch-chemische verwantschap door gebruik te maken van een interventiewaarde voor een chemisch verwante stof is niet voldoende, omdat fysisch-chemische verwantschap van stoffen niet altijd gerelateerd is aan toxicologische verwantschap.

Op basis van gegevens uit de bovenstaande procedure kan het bevoegd gezag mogelijk een besluit nemen over de ernst en urgentie van een geval van verontreiniging of een eventueel saneringsplan. Indien het bevoegd gezag van mening is dat zij haar besluit op basis van de beschikbare gegevens onvoldoende kan onderbouwen, kan het RIVM in opdracht van het bevoegd gezag en in overleg met de inspecteur milieuhygiëne een Ad hoc interventiewaarde, een Ad hoc ECOTOX EBVC en/of een Ad hoc HUMTOX EBVC afleiden. De hier gebruikte termen worden in de volgende paragraaf toegelicht.

Het RIVM kan, in opdracht van het bevoegd gezag of de probleembezitter en door tussenkomst van de inspecteur milieuhygiëne, afhankelijk van de situatie, een voorstel doen voor:

• ·

  een Ad hoc ECOTOX EBVC (Ad hoc Ecotoxicologische Ernstige Bodem Verontreinigings Concentratie). Dit is de concentratie van een verontreinigende stof in de grond/sediment, waarboven het ecotoxicologische criterium waarop de interventiewaarden zijn gebaseerd, wordt overschreden;

• ·

  een Ad hoc HUMTOX EBVC (Ad hoc Humaantoxicologische Ernstige Bodem Verontreinigings Concentratie). Dit is de concentratie van een verontreinigende stof in de grond/sediment, waarboven het humaantoxicologische criterium waarop de interventiewaarden zijn gebaseerd, wordt overschreden;

• ·

  beide bovengenoemde waarden. Indien beide waarden (kunnen) worden afgeleid wordt de laagste van beide waarden aangemerkt als Ad hoc interventiewaarde voor grond/sediment.

Voor het grondwater wordt een Ad hoc interventiewaarde afgeleid van de Ad hoc interventiewaarde voor bodem/sediment. Indien de laatstgenoemde waarde niet beschikbaar is, wordt door het RIVM aangegeven welke concentratie in grondwater kan worden afgeleid van de Ad hoc HUMTOX EBVC of van de Ad hoc ECOTOX EBVC.

Mocht het bevoegd gezag van mening zijn, dat voor een te beoordelen specifieke geval van verontreiniging het wettelijk instrumentarium moet worden toegepast, dan kan zij de inspecteur milieuhygiëne verzoeken namens de Minister van VROM, op basis van de RIVM-voorstellen een Ad hoc ECOTOX EBVC en/of een Ad hoc HUMTOX EBVC vast te stellen en eventueel tevens een Ad hoc interventiewaarde voor bodem/sediment en voor grondwater. Een Ad hoc interventiewaarde kan niet zomaar als ‘wettelijke’ interventiewaarde worden gehanteerd, omdat de Ad hoc interventiewaarde vaak is gebaseerd op veel minder volledige informatie en/of op onbetrouwbare informatie. Bovendien is voor het vaststellen van Ad hoc interventiewaarden niet een breed adviestraject doorlopen, hetgeen voor ‘echte’ interventiewaarden wel gebeurt. Bij de via reguliere tranches afgeleide voorstellen voor interventiewaarden wordt meer moeite gedaan om statistisch onderbouwde input-parameters te verkrijgen en wordt op basis van een meer intensieve gevoeligheidsanalyse meer accent gelegd op verbetering van de meest relevante parameters. Dit heeft als consequentie dat een voorstel voor een interventiewaarde een andere concentratie van een stof in de bodem kan aangeven, dan de eerder voor de betreffende stof afgeleide Ad hoc interventiewaarde.

Het RIVM heeft in de afgelopen jaren reeds een aantal Ad hoc ECOTOX EBVC, Ad hoc HUMTOX EBVC en Ad hoc interventiewaarden afgeleid. Deze staan vermeld in tabel 7. De Ad hoc interventiewaarden kunnen worden gebruikt als een eerste indicatie voor de risico’s van de aanwezigheid van een stof in de (water)bodem, maar ze hebben geen wettelijke status voor andere gevallen van verontreiniging dan het specifieke geval waarvoor ze zijn afgeleid en vastgesteld. Opgemerkt wordt dat de Ad hoc interventiewaarden in de tabel in de toekomst kunnen worden vervangen door een “echte” interventiewaarde of een indicatief niveau voor ernstige verontreiniging. Als dat gebeurt, vervalt de betreffende Ad hoc interventiewaarde en geldt de door de Minister van VROM vastgestelde interventiewaarde of indicatief niveau voor ernstige verontreiniging. Gezien het bovenstaande is het mogelijk dat de uiteindelijke interventiewaarde/ indicatief niveau voor ernstige verontreiniging afwijkt van een eerder vastgestelde Ad hoc interventiewaarde.

Als bovenstaande aanpak onvoldoende inzicht biedt in de actuele risico’s, kan worden besloten bepaalde relevante actuele risico’s specifiek in beschouwing te nemen. Voor het beoordelen van de actuele risico’s voor de mens kan gebruik worden gemaakt van onderdelen van het formularium van het model CSOIL (bij voorbeeld het uitvoeren van een ingestieberekening). Het model CSOIL is beschreven in RIVM-rapport 725201006, Blootstelling van de mens aan bodemverontreiniging; Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse, leidend tot voorstellen voor humaan toxicologische C-toetsingswaarden, Van den Berg, 1995. Voor het berekenen van de humane blootstelling ten gevolge van verontreinigde waterbodems kan gebruik gemaakt worden van het model SEDISOIL (1999). Het SEDISOIL-formularium is beschreven in RIVM/RIZA-rapport 99.162x. Ook kan gebruik worden gemaakt van het model VOLASOIL voor berekening van uitdamping van vluchtige verbindingen naar de binnenlucht. Het model VOLASOIL is beschreven in RIVM-rapport 715810014, The VOLASOIL risk assessment model based on CSOIL for soils contaminated with volatile compounds, Waitz en anderen, 1996. Actuele risico’s voor het ecosysteem kunnen mogelijk worden beoordeeld door het uitvoeren van bioassays.

Voor de selectie van stoffen, voor nieuwe reguliere tranches voor het afleiden van ‘voorstellen voor interventiewaarden’ door het RIVM, is zo goed mogelijk geprobeerd objectieve criteria te hanteren. Criteria waaraan een stof wordt getoetst om te beslissen of het wel of niet zinvol is een ‘voorstel voor een interventiewaarde’ af te leiden zijn:

• 1.

  Toxiciteit van de contaminant.

• 2.

  Frequentie van voorkomen in (water)bodem en/of grondwater, behoefte uit de praktijk.

• 3.

  Verblijftijd van een stof in bodem en uitspoeling naar grondwater.

• 4.

  Bestaan van andere toetsingskaders.

Een stof wordt geselecteerd voor afleiding van een ‘voorstel voor een interventiewaarde’ als de combinatie van criteria daar aanleiding toe geeft. Er is bijvoorbeeld alleen reden voor afleiding van een ‘voorstel voor een interventiewaarde’ indien de stof én toxisch is én frequent voorkomt in de bodem én niet in korte tijd uit de bodem verdwenen is. De weging van de mate waarin aan de criteria onderling is voldaan betreft een subjectieve beslissing. De Technische Commissie Bodembescherming (TCB) onderstreept in haar advies over de selectie van stoffen het belang van de samenhang van de criteria. Ook speelt de beschikbaarheid van de benodigde input-data een rol. Bovendien moet de stof geschikt zijn om een ‘voorstel voor een interventiewaarde’ volgens de standaardprocedure af te kunnen leiden. Met het doel het toepassingsbereik van afgeleide interventiewaarden te verhogen bestaat vanuit het beleid behoefte, indien mogelijk, groepswaarden af te leiden.

Voor de volgende stoffen is besloten voorlopig geen ‘voorstel voor een interventiewaarde’ af te leiden:

• ·

  metalen: aluminium*¹, hafnium*², magnesium*¹, mangaan*¹, osmium*², palladium*², platina*², titaan*², wolfraam*³.

• ·

  nutriënten: fosfaat*⁴, stikstofverbindingen*⁴.

• ·

  overige anorganische stoffen: bromide*⁵, chloride*⁵.

• ·

  overige stoffen en stofgroepen: asbest*⁶.

*¹ Komt van nature in hoge gehaltes voor in de bodem. Hoge concentraties in het grondwater zijn eerder een gevolg van verzuring dan van verhoogde emissies. Voorkeur voor aanpak in andere kaders;

*² Wordt niet frequent aangetroffen;

*³ Te weinig gegevens beschikbaar om een Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau voor inname door de mens (een van de bouwstenen van de interventiewaarden) te kunnen afleiden;

*⁴ Heeft in principe een geringe verblijfstijd in de bodem; er vindt echter herhaalde toevoer op de bodem plaats en, via de bodem, naar het grondwater. Om deze reden is eliminatie van dergelijke verbindingen vooral een kwestie van regulering van de toevoer. Voorkeur voor aanpak via andere wettelijke kaders (onder andere mestregelgeving).

Fosfaathoudende waterbodems leveren echter wel traag na aan oppervlaktewater. Voor fosfaat wordt aanpak via het bodemsaneringskader daarom niet uitgesloten;

*⁵ Te geringe verblijftijd in de bodem. Voorkeur voor aanpak in andere kaders. Voor chloride kan vanwege de toxiciteit voor planten en dieren eventueel wel een interventiewaarde voor grondwater worden overwogen, maar hierbij dient dan goed rekening te worden gehouden met marien beïnvloede gebieden;

*⁶ Zie volgende paragraaf.